Prawa i obowiązki cudzoziemców

Cudzoziemiec wykonujący legalnie pracę w Polsce ma prawo m.in. do:

• wynagrodzenia nie niższego niż określone w zezwoleniu na pracę lub zezwoleniu na pobyt czasowy i pracę;
• otrzymania jednego egzemplarza zezwolenia na pracę lub oryginału oświadczenia zarejestrowanego przez pracodawcę w powiatowym urzędzie pracy;
• uzyskania od pracodawcy o działaniach podejmowanych w związku z postępowaniem o udzielenie lub przedłużenie zezwolenia na pracę oraz decyzjach o wydaniu, odmowie wydania lub uchyleniu zezwolenia na pracę;
• otrzymania pisemnej umowy będącej podstawą wykonywania pracy (w przypadku zezwoleń na pracę pracodawca ma obowiązek przedstawienia cudzoziemcowi umowy w zrozumiałym dla niego języku przed jej podpisaniem).

Rodzaje umów

W Polsce możliwe jest wykonywanie pracy na podstawie różnych umów (m.in. umowy o pracę czy umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenia lub umowa o dzieło). Rodzaj umowy wiąże się z różnym charakterem pracy oraz odmiennym zakresem praw i obowiązków podmiotu zatrudniającego i osoby wykonującej pracę. Najwięcej praw i najszerszą ochronę daje pracownikowi umowa o pracę - pracownik ma prawo m.in. do:

• ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę pracy dla pewnych kategorii pracowników (przede wszystkim pracowników przebywających na zwolnieniach lekarskich, w trakcie urlopu, pracownic w ciąży, pracowników w wieku przedemerytalnym);
• określenia czasu pracy i prawa do odpoczynku;
• płatnego urlopu wypoczynkowego,
• wynagrodzenia za czas choroby,
• szczegółowych zasad rozwiązania umowy,
• wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (ponad czas określony w kodeksie pracy),
• co najmniej minimalnego wynagrodzenia (obecnie minimalne wynagrodzenie w Polsce wynosi 1850 zł brutto; jest ono pomniejszane o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczek na podatek dochodowy).

Co powinna zawierać umowa o pracę?

Oprócz oznaczenia stron (czyli pracodawcy i pracownika), rodzaju umowy i daty jej zawarcia - powinna wskazywać następujące elementy:

• rodzaj pracy (nazwa stanowiska, funkcji oraz opis zakresu obowiązków pracownika);
• miejsce wykonywania pracy;
• wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy: termin rozpoczęcia pracy - jeśli nie jest określony w umowie, to przyjmuje się, że jest to dzień podpisania umowy;
• wymiar czasu pracy.

Umowa o pracę nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy kodeksu pracy.

Umowy cywilnoprawne

Są to inne niż umowa o pracę, uregulowane w kodeksie cywilnym. Najczęściej spotykanymi umowami cywilnoprawnymi są:

• umowy zlecenia,
• umowy o dzieło.

Ważne: zawarcie umowy o dzieło przez pracodawcę nie może być sposobem na obejście przepisów kodeksu pracy czy zmniejszenie kosztów zatrudnienia cudzoziemca! Zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, kiedy powinna być zawarta umowa o pracę (m.in. praca pod nadzorem, w stałych godzinach oraz w określonym miejscu) stanowi naruszenie przepisów prawa pracy i jest karane grzywną.

Utrata pracy

Obowiązek powiadomienia wojewody o utracie pracy

• Cudzoziemiec posiadający zezwolenie na pobyt czasowy i pracę ma obowiązek powiadomić o utracie pracy wojewodę w ciągu następnych 15 dni roboczych.
• Jeśli dopełni tego obowiązku, wojewoda nie będzie mógł wszcząć postępowania w sprawie cofnięcia jego zezwolenia przez okres 30 dni od dnia utraty pracy. Ten czas cudzoziemiec może wykorzystać na znalezienie nowego zatrudnienia.
• Jeśli cudzoziemiec nie dopełni obowiązku poinformowania Wojewody o utracie pracy, procedura cofnięcia zezwolenia zostanie wszczęta natychmiast po uzyskaniu informacji, a cudzoziemiec nie będzie mógł uzyskać kolejnego zezwolenia na pobyt czasowy przez rok od upływu ważności poprzedniego zezwolenia na pobyt i pracę.
• W decyzji o cofnięciu zezwolenia wojewoda określi czas, jaki cudzoziemiec będzie miał na opuszczenie Polski.
• Jeżeli cudzoziemiec nie odwoła się od decyzji o cofnięciu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę i nie wyjedzie z Polski we wskazanym czasie, jego pobyt w Polsce stanie się nielegalny.

Cudzoziemcy przebywający w Polsce na postawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej lub będący małżonkami obywateli polskich zachowują prawo pobytu w Polsce bez względu na utratę pracy.

Rejestracja cudzoziemca jako bezrobotnego

Cudzoziemcy, który utracili pracę, mają prawo zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy jako osoby bezrobotne, jeżeli posiadają jeden ze wskazanych poniżej tytułów pobytowych:

• status uchodźcy;
• zezwolenie na pobyt stały
• zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej;
• zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji
• zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w celu przeprowadzenia badań naukowych,
• zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z posiadaniem zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE w innym państwie UE
• zgoda na pobyt ze względów humanitarnych lub zgoda na pobyt tolerowany;
• korzysta w Polsce z ochrony czasowej lub ochrony uzupełniającej
• Zezwolenie na pobyt czasowy dla członka rodziny obywatela polskiego lub stempel w dokumencie podróży potwierdzający złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy, stały lub rezydenta długoterminowego UE jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku posiadali zezwolenie na pobyt czasowy.
• Zezwolenie na pobyt czasowy i pracę lub wizę wydaną w celu wykonywania pracy pod warunkiem, że bezpośrednio przed rejestracją jako bezrobotni byli nieprzerwanie zatrudnieni w Polsce przez okres co najmniej 6 miesięcy

oraz spełnią warunki określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Uprawnienia cudzoziemców zarejestrowanych jako bezrobotni

Po zarejestrowaniu osoby te będą miały dostęp do zasiłków dla bezrobotnych oraz usług rynku pracy tj. do pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej, pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy oraz udziału w szkoleniach organizowanych przez urząd pracy. Ponadto będą podlegać ubezpieczeniu zdrowotnemu, i tym samym korzystać z bezpłatnej opieki zdrowotnej. W przypadku cudzoziemców, którzy posiadają tzw. "jednolite zezwolenie" oraz wizę wydaną w celu wykonywania pracy udział w szkoleniach nie będzie obejmował pomocy finansowej związanej z dokształcaniem w ramach szkoleń i studiów podyplomowych. Zarejestrowany cudzoziemiec może mieć również prawo do zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli przebywa na podstawie jednego z wymienionych powyżej tytułów pobytowych oraz spełni warunki nabycia tego prawa określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (co do zasady obejmują one obowiązek wykonywania pracy i opłacania składek na Fundusz Pracy łącznie przez 365 dni w okresie 18 miesięcy przed dniem rejestracji jako osoba bezrobotna)

Rejestracja cudzoziemca jako osoby poszukującej pracy

Cudzoziemcy , którzy nie spełnią warunków niezbędnych do rejestracji jako bezrobotnie mogą zarejestrować się jako osoby poszukujące pracy. Uzyskują oni dostęp do usług świadczonych przez urzędy pracy, m.in. do pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego.

Usługi rynku pracy dostępne dla osób niezarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy

Niezależnie od tego, czy zostaną zarejestrowani jako bezrobotni lub poszukujący pracy, cudzoziemcy posiadający zezwolenie na pobyt czasowy i pracę albo wizy wydanej w celu wykonywania pracy lub innych zezwoleń na pobyt czasowy mogą korzystać z:

1. ogólnie dostępnych usług pośrednictwa pracy świadczonych przez urzędy pracy
2. informacji o zawodach, rynku pracy oraz możliwości szkolenia i kształcenia udzielanych przez urzędy pracy;
3. informacji i elektronicznych baz danych służących uzyskaniu umiejętności poszukiwania pracy i samozatrudnienia.

Prawo do korzystania ze świadczeń i usług rynku pracy jest uzależnione od rodzaju tytułu pobytowego, który posiada cudzoziemiec i przysługuje tylko w okresie jego ważności. Po cofnięciu wizy lub zezwolenia na pobyt czasowy albo upływie okresu ważności tych dokumentów cudzoziemiec traci status bezrobotnego lub poszukującego pracy.